مسیر زنگزور یک گذرگاه حمل و نقل پیشنهادی در منطقه سیونیک ارمنستان است که برای اتصال ایران به آذربایجان یا منطقه نخجوان طراحی شده است. این مسیر در سالهای اخیر به دلیل توافقنامه آتش‌بس 2020 پس از جنگ قره‌باغ کوهستانی مورد توجه قرار گرفته، زیرا در آن اصولی برای بازگشایی مسیرهای حمل و نقل در جنوب ارمنستان ذکر شده است. اهمیت این مسیر در تقویت تجارت منطقه‌ای و کاهش تنش‌های ژئوپولیتیک میان ارمنستان و آذربایجان است.

مسائل اصلی شامل بحث بر سر حاکمیت ارمنستان، امنیت ملی و تأثیر بر جوامع محلی است.

نیکول پاشینیان نخست‌وزیر کنونی ارمنستان است که در سال 2018 از طریق یک انقلاب مسالمت‌آمیز به قدرت رسید. وی به عنوان رهبر حزب پیمان مدنی شناخته می‌شود و سیاست‌هایش شامل تلاش برای اصلاحات دموکراتیک، مبارزه با فساد و بهبود روابط خارجی است. در جریان جنگ قره‌باغ 2020، پاشینیان موضعی توافقی اتخاذ کرد و امضای توافقنامه آتش‌بس به عنوان پایانی بر جنگ منجر شد. دیدگاه‌های او درباره مسائل مانند مسیر زنگزور اغلب درگیر بین احترام به امنیت ملی ارمنستان و فشارهای بین‌المللی است.

مسیر زنگزور از نظر استراتژیک برای ارمنستان حیاتی است زیرا در استان سیونیک واقع شده و به عنوان یک گلوگاه تجاری و امنیتی عمل می‌کند. اهمیت آن شامل مزایای اقتصادی مثل دسترسی بهتر به بازارهای ایران و نخجوان، و همچنین چالش‌های ژئوپولیتیک مانند حفظ حاکمیت کشور در برابر ادعاهای آذربایجان است.

ارمنستان نگران تأثیر این مسیر بر جوامع محلی، مثل خطر ازدست رفتن کنترل بر بخشی از سرزمین‌های خود، است. پاشینیان این مسائل را در گفتگوهای بین‌المللی مطرح می‌کند تا از منافع ملی محافظت کند.

بله، مسیر زنگزور موضوع اصلی مناقشه بین ارمنستان و آذربایجان است. پس از جنگ 2020، آذربایجان به دنبال ایجاد یک "کوریدور زنگزور" برای اتصال مستقیم به نخجوان است، اما ارمنستان آن را به عنوان تهدیدی برای حاکمیت خود می‌بیند. مناقشه‌ها بر سر کنترل سرزمینی، امنیت مرزها و حقوق انتقال کالاها است.

ارمنستان خواستار تضمین‌های بین‌المللی برای حفظ یکپارچگی خود است، در حالی که آذربایجان این مسیر را طبق توافقنامه‌ها ضروری می‌داند. گفتگوها با میانجیگری اتحادیه اروپا و دیگر کشورها در جریان است.

پاشینیان موضعی متعادل اتخاذ کرده است؛ او در گفتگوهای بین‌المللی بر ضرورت حل مسالمت‌آمیز مناقشه‌ها تأکید دارد و خواهان بازگشایی مسیرها با احترام به حاکمیت ارمنستان است. او اشاره می‌کند که هر توسعه در مسیر زنگزور باید شامل ضمانت‌های امنیتی روشن، مانند حضور ناظران بین‌المللی، باشد تا از نفوذ غیرمجاز جلوگیری شود.

این دیدگاه با انتقادات داخلی مواجه شده است، زیرا برخی گروه‌ها آن را به عنوان سازش‌کاری محسوب می‌کنند. با این حال، پاشینیان استدلال می‌کند که این راه برای ثبات بلندمدت ارمنستان و منطقه ضروری است.

مسیر زنگزور روابط ایران و ارمنستان را تقویت می‌کند، زیرا ایران به عنوان شریک اقتصادی کلیدی، خواستار دسترسی به این مسیر برای توسعه تجاری شمال-جنوب است. ایران از حاکمیت ارمنستان حمایت می‌کند و در مورد تأثیر مسیر بر امنیت منطقه‌ای حساس است.

این همکاری شامل پروژه‌های زیرساختی مانند جاده‌ها و خطوط ریلی است که می‌تواند همکاری دو جانبه را افزایش دهد. با این حال، ایران نگران دخالت کشورهای خارجی است و خواستار گفتگوهای چندجانبه برای اطمینان از ثبات است.

مسیر زنگزور مستقیماً با مناقشه قره‌باغ در ارتباط است، زیرا بخشی از توافقنامه آتش‌بس 2020 بوده که شامل بازگشایی مسیرهای حمل و نقل می‌شود. این مناقشه در اثر جنگ به حالت تعلیق درآمد، اما زنگزور می‌تواند به عنوان ابزاری برای کاهش تنش‌ها یا تشدید آن عمل کند.

اگر مسیر با توافق اجرا شود، ممکن است به بهبود روابط و احیای اقتصادی قره‌باغ کمک کند. اما اشکالات در اجرا، مانند عدم رعایت حاکمیت ارمنستان، می‌تواند منجر به درگیری‌های جدید شود و به تشدید بحران دامن بزند.

بله، جامعه بین‌الملل به ویژه اتحادیه اروپا، روسیه و ایالات متحده در موضوع مسیر زنگزور فعالانه مداخله کرده‌اند. میانجی‌گران مانند شورای امنیت سازمان ملل متحد خواستار حل دیپلماتیک و احترام به حاکمیت ارمنستان شده‌اند.

ابتکارات بین‌المللی شامل اعزام ناظران برای نظارت بر مرزها، حمایت مالی برای توسعه زیرساخت‌ها و سازماندهی گفتگوهای صلح است. با این حال، هماهنگی میان قدرت‌ها اغلب به دلیل منافع متضاد چالش‌برانگیز است.

مسیر زنگزور می‌تواند به عنوان شاهراهی اقتصادی عمل کند که تجارت بین کشورهای قفقاز و خاورمیانه، از جمله ایران، ترکیه و آذربایجان را تسهیل بخشد. مزایای بالقوه شامل افزایش صادرات کشاورزی ارمنستان، توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل و جذب سرمایه‌گذاری خارجی است.

چالش‌هایی مانند هزینه‌های امنیتی، تأثیر بر جوامع روستایی و نیاز به همکاری چندجانبه برای بهره‌برداری کامل وجود دارد. پاشینیان پروژه‌هایی را برای تقویت موقعیت ارمنستان به عنوان هاب منطقهای پیشنهاد داده است.

بله، مخالفت داخلی قابل توجهی در ارمنستان وجود دارد، عمدتاً از سوی گروه‌های ملی‌گرا و مخالفان سیاسی که ایجاد مسیر زنگزور را به عنوان تهدیدی برای امنیت ملی و از دست دادن سرزمین می‌بینند. تظاهرات‌های متعددی در ایروان برگزار شده که خواستار لغو هرگونه توافق بدون تضمین‌های قوی هستند.

پاشینیان سعی کرده با ارتباطات شفاف و استناد به نیازهای اقتصادی و بین‌المللی، این مخالفت‌ها را مدیریت کند. او تأکید دارد که هر طرحی باید توسط پارلمان ارمنستان تأیید شود.

آینده مسیر زنگزور به نتایج گفتگوهای دیپلماتیک و تعهد کشورها به سازوکارهای تضمین‌شده بستگی دارد. پیش‌بینی‌ها شامل اجرای مرحله‌ای مسیر با نظارت بین‌المللی، توسعه مشترک زیرساخت‌ها و پتانسیل تبدیل آن به نقطه ثبات در قفقاز است.

سناریوهای منفی نیز ممکن است، مانند درگیری‌های مرزی یا تشدید تنش در صورت عدم رعایت حاکمیت ارمنستان. پاشینیان نقش کلیدی در جهت‌دهی به این روند دارد و احتمال دارد مسیر را به مدلی برای همکاری منطقه‌ای تبدیل کند.

مسیر زنگزور می‌تواند نقش محوری در دسترسی جهانی به منطقه قفقاز داشته باشد، زیرا به عنوان حلقه اتصال بین اروپا و آسیا عمل می‌کند. این مسیر می‌تواند برنامه‌های مانند ابتکار کمربند و جاده چین را تقویت کرده و تنوع در مسیرهای تجاری ایجاد کند.

منافع برای کشورهای غیرمنطقه‌ای شامل فرصت‌های سرمایه‌گذاری در بخش انرژی و حمل و نقل است. چالش‌ها شامل نیاز به هماهنگی سیاست‌های امنیتی و اطمینان از شفافیت در عملیات‌هاست.

امنیت مسیر زنگزور هنوز تضمین نشده است و به توافق بین کشورها بستگی دارد. پیشنهادات فعلی شامل حضور نیروهای حافظ صلح بین‌المللی، استفاده از فناوری نظارتی و استقرار سازوکارهای اخطار زودرس برای جلوگیری از درگیری‌ها است.

ارمنستان خواستار گارانتی‌های کتبی از آذربایجان و متحدانش است، در حالی که آذربایجان بر حق خود برای عبور آزاد تأکید دارد. امنیت به‌ویژه برای جوامع مرزی ارمنستان حیاتی است و موضوعی کلیدی در مذاکرات است.